Królewska Chojna

Historia terenów obecnej gminy Chojna powinna być rozpatrywana w ramach szerszego historycznie ukształtowanego terytorium zwanego Ziemią Chojeńską („terra Chinz”). Stałe osadnictwo na tych terenach kształtuje się około VII-VIII w. a w IX w. powstaje sieć osadnictwa grodowego i otwartego. Mieszkańcami tej ziemi byli, wymieniani w źródłach pisanych, Licikawiki, jedno z plemion słowian pomorskich. Przez ziemię chojeńską wiodły ważne szlaki handlowe. Przeprawy na Odrze m.in. w Krajniku Dolnym prowadziły z ziem Wieletów do Wielkopolski. Inny szlak prowadził od Kostrzynia do Chojny, gdzie przecinał się z traktem z Radogoszczy przez Krąjnik, Chojnę, Santok. Z południa droga przez Chojnę łączyła tereny wzdłuż Odry od Krajnika aż do jej ujścia. Tworzące się państwo polskie dostrzegało ważność tych ziem, jak i całego Pomorza Zachodniego z racji szlaków handlowych, dostępu do morza i naturalnych granic na północy i zachodzie.

Około 963 r. Mieszko I włączył do państwa polskiego tereny zamieszkałe przez Licikawików w dorzeczu Warty i Odry. Późniejsze zwycięstwa Mieszka I nad wojskami wielecko-wolińskimi w 967 r. i niemieckimi w 972 r. (pod Cedynią) utrwaliły przyłączenie Pomorza Zachodniego do Polski na około 200 lat. W 1124 r. za panowania Bolesława Krzywoustego, biskup Otton z Bambergu przeprowadził chrystianizację Pomorza. W 2 połowie XII i na początku XIII w. tereny ziemi chojeńskiej
znajdują się w obrębie dzielnicy wielkopolskiej (po rozbiciu dzielnicowym państwa polskiego). Ziemia ta podczas następnych wieków jest terenem ścierania się wpływów, zabiegów dyplomatycznych i wojen granicznych pomiędzy książętami pomorskimi, Brandenburgią i Wielkopolską.

Oto kilka ważniejszych dat:
1232 – 1236 r. – sprowadzenie rycerskiego zakonu templariuszy,
1234 r. – w dokumencie księcia pomorskiego Barnima I wymieniana jest
„terra Chinz”,
1250-1320 r. – Ziemia Chojeńską pod panowaniem Brandenburgii (w ramach
Nowej Marchii),
1320-1323 r. – w ramach księstwa pomorskiego,
1324-1402 r. – ponownie w Nowej Marchii,
1402-1454 r. – w posiadaniu zakonu krzyżackiego a później Nowej Marchii.

Cały ten okres, poczynając od chrystianizacji, charakteryzuje się intensywnym rozwojem osadnictwa, rolnictwa, rzemiosła i budownictwa. Z nadań książęcych i dostojników duchownych powstają liczne wsie i osady klasztorne (cysterskie i augustiańskie), gospodarstwa zakonów rycerskich (templariuszy i joannitów), wsie osadników lokowane na prawie niemieckim oraz siedziby i folwarki rodów rycerskich (m.in. von Sydow, von Marwitz, von Fiddichow). Od połowy XIII w. powstają granitowe kościoły, które istnieją do dzisiaj.

Wprowadzenie luteranizmu w 1532 r. zmieniło w istotny sposób stosunki własnościowe na tym terenie. Dobra klasztorne i zakonne przejęte zostały przez elektora brandenburskiego. Od tego czasu własność książąt panujących stale będzie powiększana. Wojny w XVII w. (30-letnia 1618-1648 i brandenbursko-szwedzka 1674-1680) spowodowały ogromne spustoszenia i wyludnienie wsi ziemi chojeńskiej (np. całkowitemu zniszczeniu uległa wieś Jelenim). W XVII w. nastąpił intensywny rozwój gospodarki folwarcznej, związany z zapotrzebowaniem na zboże i produkty rolne w Europie Zachodniej. Przyczyniło się to do dalszej komasacji ziemi w rękach rodów rycerskich. Przejmowane były wsie wcześniej spustoszone w wyniku wojen.

W spisach dóbr książąt brandenburskich z 1337 r. w posiadaniu rodów rycerskich było 28 % ziemi, to według spisów z 1718 r. już 67 %. Tylko w niewielu wsiach wówczas nie było majątków szlacheckich. Nielicznymi przykładami wsi czysto chłopskich były Garnowo, Lisie Pole, Nawodna. W 2 połowie XVII w. obserwuje się intensywną eksploatację lasów dzięki usprawnieniu obróbki drewna w powstających wówczas masowo tartakach. W 1701 r. książę brandenburski Fryderyk III Hohenzolen został koronowany na króla Prus, jako Fryderyk l. Polityka królów pruskich zmierzała do unowocześnienia zarządzania państwem i gospodarką. W 1716-1718 r. przeprowadzono spis dóbr szlacheckich. W latach następnych rozpoczęto osuszanie łęgów nadodrzańskich i zakładanie osad na nowo pozyskanych terenach, w ramach tzw. „kolonizacji fryderycjańskiej” (2 połowie. XVIII w.).

Dla terenów gminy Chojna działania te miały wpływ jedynie na rozwój przemysłu lokowanego nad regulowanymi brzegami Odry (m.in. cegielnie, żegluga). Długi czas pokoju przerwała wojna 7-letnia (1756-1763), przynosząc kolejne zniszczenia (np.Krajnika Górnego). Początek XIX w. wraz z wojnami napoleońskimi, przynosi przyspieszenie przemian kapitalistycznych. Zapoczątkowano uwłaszczenie chłopów (dekretem z 1807 r.), które trwało do poł XIX w. W wyniku regulacji gruntów powstawało ok. połowy XIX w. wiele nowych osad i folwarków. Rolniczy charakter tych terenów i niedostateczna sieć komunikacyjna były przyczyną bardzo powolnego rozwoju gospodarczego w XIX w.

Przez Chojnę biegła tylko jedna droga z Berlina do Gdańska. Dopiero w 1853 r. oddano do użytku drogę bitą Chojna – Trzcińsko – Myślibórz; w 1864 r. trakt z Cedyni do Chojny. Pierwszą linię kolejową Chojna – Godków – Kostrzyn otwarto w 1876 r. a rok później przedłużono do Gryfina i Szczecina. W 1892 r. powstała linia Godków – Siekierki; w 1898 r. linia Pyrzyce-Trzcińsko-Godków. Rozwój infrastruktury komunikacyjnej i zjednoczenie Niemiec w 1870 r. spowodowało ożywienie w wielkotowarowej gospodarce rolnej ziemi chojeńskiej. Ziemia chojeńska, podobnie jak całe Pomorze, staje się ważnym rolniczym zapleczem wschodniej części dynamicznie rozwijających się gospodarczo i militarnie Niemiec. W ostatnich 10-leciach XIX w. obserwuje się wiele nowych przedsięwzięć budowlanych. W tym czasie przebudowano większość średniowiecznych kościołów i wznoszono nowe. Powstaje nowa zabudowa folwarków i gospodarstw chłopskich. Budowane są także okazale rezydencje właścicieli majątków.

Działają cegielnie i rozwija się przemysł rolno-spożywczy (gorzelnie, płatkarnie, młyny). Powstała w tym okresie zabudowa decyduje o obecnym krajobrazie miejscowości gminy. Pierwsza wojna (1914-1919) przyniosła stagnację w gospodarce i spadek liczby ludności. Pamiątkami po tych latach były pomniki upamiętniające mieszkańców poległych na froncie, stawiane niemal w każdej wsi (zachowany tylko jeden – w Lisim Polu). Działania wojenne w końcu II wojny światowej nie spowodowały większych zniszczeń poza miastem Chojna oraz wsią Grabowe. Po 1945 r. nastąpiły gruntowne zmiany polityczne i własnościowe na tych terenach. Włączone zostały do państwa polskiego i zasiedlone przez osadników wojskowych i ludność wysiedloną z terenów wschodnich II Rzeczypospolitej. W dawnych majątkach utworzono gospodarstwa państwowe lub rozparcelowano między osadników (jak w Brwicach).

Więcej